Follow
– ಡಾ.ಎನ್.ಜಗದೀಶ್ ಕೊಪ್ಪ
[ಗೆಳೆಯರೆ, ನಮ್ಮ ವರ್ತಮಾನ.ಕಾಮ್ ಆರಂಭವಾದ ಒಂದು ತಿಂಗಳ ಒಳಗೇ ಆರಂಭವಾದ (4/9/2011) ಜಗದೀಶ್ ಕೊಪ್ಪರ ಈ ಲೇಖನ ಸರಣಿ ತನ್ನ ನಿಲುವು ಮತ್ತು ಅಧ್ಯಯನಶೀಲತೆಯಿಂದ ನಮ್ಮನಿಮ್ಮೆಲ್ಲರನ್ನು ಪ್ರಭಾವಿಸಿದ್ದು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಚಿಂತನೆಗೂ ಹಚ್ಚಿತ್ತು. ಇಂದಿನದು ಆ ಸರಣಿಯ ಅಂತಿಮ ಅಧ್ಯಾಯ. ವರ್ತಮಾನ.ಕಾಮ್‌ನಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಪ್ರಥಮ ಬಾರಿಗೆ ಪ್ರಕಟಿಸಲು ಇಚ್ಚಿಸಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಶ್ರೀ ಜಗದೀಶ್ ಕೊಪ್ಪರವರಿಗೆ ನಾನು ಧನ್ಯವಾದಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತೇನೆ. ಆದಷ್ಟು ಬೇಗ ಇದು ಪುಸ್ತಕರೂಪದಲ್ಲಿಯೂ ಬಂದು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚು ಜನರನ್ನು ತಲುಪಲಿ ಎಂದು ಆಶಿಸುತ್ತೇನೆ. ಹಾಗೆಯೇ, ಅಂತರ್ಜಾಲದಲ್ಲಿನ ನಮ್ಮ ವರ್ತಮಾನ.ಕಾಮ್ ಪ್ರಯತ್ನಕ್ಕೆ ಮೊದಲಿನಿಂದಲೂ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲವಾಗಿ ಬೆಂಬಲಿಸುತ್ತ ಬಂದಿರುವ ಜಗದೀಶ್ ಕೊಪ್ಪರ ಸಹಾಯ ದೊಡ್ಡದು. ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಅವರಿಗೆ ಧನ್ಯವಾದಗಳು ಮತ್ತು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಇಂತಹುದೊಂದು ಅಪರೂಪದ ವಿಷಯದ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆದಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಅವರಿಗೆ ಅಭಿನಂದನೆಗಳು. -ರವಿ…]
ಜಗತ್ತಿನ ನದಿಗಳ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ತಮ್ಮ ಬದ್ಧತೆ, ಕಾಳಜಿ ಹಾಗೂ ಸ್ವಾಭಿಮಾನದ ಮೂಲಕ ಘನತೆ ತಂದುಕೊಟ್ಟವರು ಬ್ರೆಜಿಲ್ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಪರಿಸರವಾದಿ ಸತ್ಯಾಗ್ರಾಹಿಗಳು. ತಮ್ಮ ಎದೆಯೊಳಗಿನ ಕಿಚ್ಚು ಮತ್ತು ಸಂಕಟಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಭಟನೆಯ ಮೂಲಕ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ವಿರುದ್ಧದ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಕ್ರೂಢೀಕರಿಸಿದ ಕೀರ್ತಿ ಇವರಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಬ್ರೆಜಿಲ್ ದೇಶದ ಮೂಲ ನಿವಾಸಿಗಳು ಮತ್ತು ಭಾರತದ ನರ್ಮದಾ ಬಚಾವ್ ಆಂದೋಲನದ ಚಳವಳಿಗಾರರು ತಮ್ಮ ಅವಿರತ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯ ಮೂಲಕ ವಿಶ್ವದ ಗಮನ ಸೆಳೆದರು ಅಲ್ಲದೆ ಇತರೆ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳಿಗೆ ಮಾದರಿಯಾಗಿ ಪರಿಸರವಾದಿಗಳಿಗೆ ಸ್ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಂತರು.
ಅದು 1989ರ ಪಬ್ರವರಿ ತಿಂಗಳಿನ ಮೊದಲ ವಾರದ ಒಂದು ದಿನ. ಬ್ರೆಜಿಲ್ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾಗದ ಅಮಜೋನಿಯಾ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ಅಲ್ಟಮಿರಾ ಎಂಬ ಪಟ್ಟಣದ ಸಮುದಾಯ ಭವನದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಿನ 20ಕ್ಕು ಹೆಚ್ಚಿನ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳು ಹಾಗೂ ಸರ್ಕಾರದ ಅಧಿಕಾರಿಗಳ ನಡುವೆ ಸಂಧಾನ ಸಭೆ ಏರ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು. ಸಮಾರು ಒಂದು ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಪುರುಷರು ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದ ಆ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಬ್ರೆಜಿಲ್ ಸರ್ಕಾರದ ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಿರ್ಮಾಣ ಹಾಗೂ ವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನೆಯ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಹೊತ್ತಿದ್ದ ಮುಖ್ಯ ಇಂಜಿನಿಯರ್ 
ಸರ್ಕಾರದ ರೂಪು ರೇಷೆ ಮತ್ತು ಪುನರ್ವಸತಿ ಕುರಿತಂತೆ, ಸರ್ಕಾರ ನೀಡುವ ಪರಿಹಾರ ಧನ ಕುರಿತಂತೆ ಮಾತನಾಡುತಿದ್ದ. ಆ ದೇಶದ ಎಲ್ಲಾ ಸುದ್ಧಿ ಮಾಧ್ಯಮಗಳ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳು ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಹಾಜರಿದ್ದರು. ಬ್ರೆಜಿಲ್‌ನ ಮುಖ್ಯ ನದಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಕ್ಷಿಂಗು ನದಿಗೆ ಕಟ್ಟಲಾಗುವ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳು, ಹಿನ್ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಡೆಯಾಗುವ ಅರಣ್ಯಪ್ರದೇಶ, ವಸತಿ ಪ್ರದೇಶದ ವಿವರ, ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ನೀಡಲಾಗುವ ಪರಿಹಾರ ಇವುಗಳ ಕುರಿತು ಸ್ಥಳೀಯ ಮೂಲನಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಸವಿವರವಾಗಿ ಮನದಟ್ಟು ಮಾಡಿಕೊಡುತಿದ್ದ.
ಆ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿದ್ದ ಕಯಾಪು ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದ ಮಹಿಳೆಯೊಬ್ಬಳು ತನ್ನ ಸೊಂಟದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಕುಡುಗೋಲು ಆಕಾರದ ಆಯುಧದೊಂದಿಗೆ ಮುಂದೆ ಬಂದು ಅದನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಮುಖ್ಯ ಇಂಜಿನಿಯರ್ ಆಂಟೋನಿಯಾ ಎಂಬಾತನ ಕುತ್ತಿಗೆಗೆ ಹಿಡಿದು, “ನೀನೊಬ್ಬ ಅಪ್ಪಟ ಸುಳ್ಳುಗಾರ, ನಮಗೆ ನಿನ್ನ ವಿದ್ಯುತ್ ಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ ನಿನ್ನ ವಿದ್ಯುತ್‌ನಿಂದ ನಮಗೆ ಆಹಾರ ದಕ್ಕುವುದಿಲ್ಲ. ನಮಗೆ ಆಹಾರ ಸಿಗುವುದು ನೀನು ಮುಳುಗಡೆ ಮಾಡಲಿರುವ ಅರಣ್ಯದಿಂದ. ಅದು ನಮ್ಮನ್ನು ಪೊರೆಯುವ ತಾಯಿ. ಈ ಅರಣ್ಯ ಹೀಗೆ ಇರಬೇಕು, ಈ ನದಿ ಇದೇ ರೀತಿ ಹರಿಯಬೇಕು,” ಎಂದು ಅವನು ತೋರಿಸುತಿದ್ದ ನಕಾಶೆಯತ್ತ ಕೈ ಮಾಡಿ ದೊಡ್ಡ ಗಂಟಲಿನಲ್ಲಿ ಬಡಬಡಸಿದಳು. ಇಡೀ ದೃಶ್ಯ ಟಿ.ವಿ. ಚಾನಲ್ ಗಳಲ್ಲಿ ನೇರಪ್ರಸಾರವಾಗುತಿತ್ತು. ಆತ ಸ್ತಂಭೀಭೂತನಾಗಿ ಮಾತಿಲ್ಲದೆ, ಬೆವರುತ್ತಾ ನಿಂತಿದ್ದ. ಈ ಬುಡಕಟ್ಟು ಮಹಿಳೆಯ ಸಿಟ್ಟು ಕೇವಲ ಅವಳೊಬ್ಬಳ ಒಡಲಾಳದ ಸಂಕಟವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಅದು ಇಡೀ ಬ್ರೆಜಿಲ್ ದೇಶದ ಮೂಲನಿವಾಸಿಗಳ ಆಕ್ರೋಶದ ಧ್ವನಿಯಾಗಿತ್ತು.
ಕ್ಷಿಂಗ್ ನದಿಯ ಹರಿವಿನುದ್ದಕ್ಕು ಒಟ್ಟು ಆರು ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳನ್ನ ನಿಮಿಸಲು ಬ್ರೆಜಿಲ್ ಸರ್ಕಾರ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನ ರೂಪಿಸಿತ್ತು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ 11 ಸಾವಿರ ಮೆಗಾವ್ಯಾಟ್ ವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾನೆಯೂ ಸೇರಿತ್ತು. ಈ ಯೋಜನೆಗಳಿಗಾಗಿ ಅಪರೂಪದ ಸಾವಿರಾರು ಹೆಕ್ಟೇರ್ ಮಳೆಕಾಡು ಹಿನ್ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಡೆಯಾಗುವುದು ಮತ್ತು ಅನೇಕ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗಗಳು ನಿರ್ವಸತಿರಾಗುವುದು ಅನಿವಾರ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಅಂಧಯುಗಲ್ಲಿ ಸಾಗುತಿದ್ದ ಅಲ್ಲಿನ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ನೂರಾರು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಅರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಮಾರಕವಾಗದಂತೆ ಜೀವಿಸಿದ್ದ ಮೂಲನಿವಾಸಿಗಳು ತೃಣಸಮಾನರಾಗಿದ್ದರು ಯಾವ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಬೇಕಾದರೂ ಇವರನ್ನು ಹೊಸಕಿ ಹಾಕಬಹುದು ಎಂಬ ಅಹಂಕಾರವನ್ನ ಬ್ರೆಜಿಲ್ ಸರ್ಕಾರ ಬೆಳೆಸಿಕೊಂಡಿತ್ತು.
ಇದಕ್ಕು ಮುನ್ನ ಸರ್ಕಾರ ಸ್ಥಳೀಯ ನದಿಯೊಂದಕ್ಕೆ ಟುಕುರ್ವ ಎಂಬ ಅಣೆಕಟ್ಟನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಅಲ್ಲಿನ ಸ್ಥಳೀಯ ನಿವಾಸಿಗಳಾದ ಗೇವಿಯೊ ಎಂಬ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗಕ್ಕೆ ಆಸೆ ಆಮಿಷಗಳನ್ನು ತೋರಿಸಿ ಅವರನ್ನು ಒಕ್ಕಲೆಬ್ಬಿಸಿತ್ತು. ಆ ಜನಾಂಗದ ನಾಯಕನೊಬ್ಬ ಸಭೆಗೆ ಆಗಮಿಸಿ ತನ್ನ ಜನಾಂಗದ ಬದುಕು ಮೂರಾಬಟ್ಟೆಯಾದುದನ್ನು ಹೃದಯಕ್ಕೆ ನಾಟುವಂತೆ ವಿವರಿಸಿದ್ದ.
ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಬ್ರೆಜಿಲ್‌ನ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದ ನಾಯಕರು ಒಗ್ಗೂಡಿ, ಅಮೇರಿಕಾಕ್ಕೆ ತೆರಳಿ ವಾಷಿಂಗ್ಟನ್ ಡಿ.ಸಿ.ಯಲ್ಲಿರುವ ವಿಶ್ವಬ್ಯಾಂಕ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನ ಬೇಟಿಮಾಡಿ ಸರ್ಕಾರದ ವಂಚನೆಯನ್ನ ವಿವರಿಸಿ, ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ವಿಷಯವಾಗಿ ಬ್ರೆಜಿಲ್ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಯಾವುದೇ ಆರ್ಥಿಕ ನೆರವು ನೀಡದಂತೆ ಮನವಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು.ಇದರಿಂದ ಆಕ್ರೋಶಗೊಂಡ ಬ್ರೆಜಿಲ್ ಸರ್ಕಾರ ಆ ಮೂವರು ನಾಯಕರ ಮೇಲೆ ದೇಶದ್ರೋಹದ ಆರೋಪ ಹೊರಿಸಿತು. ಅಲ್ಲದೆ ವಿದೇಶಿಯರು ನಡೆಸಬಹುದಾದ ಬುಡಮೇಲು ಕೃತ್ಯದಂತಹ ಗುರುತರ ಆರೋಪ ಪಟ್ಟಿಯನ್ನು ನ್ಯಾಯಲಯಕ್ಕೆ ಸಲ್ಲಿಸಿತು.ಈ ಘಟನೆ ಸಹಜವಾಗಿ ಬ್ರೆಜಿಲ್‌ನ ಎಲ್ಲಾ ನಾಗರೀಕರನ್ನು ಕೆರಳಿಸಿತು. ಅಲ್ಲಿನ ಟಿ.ವಿ.ಚಾನಲ್ ಒಂದರ ನಿರೂಪಕ ಸಚಿವನೊಬ್ಬನನ್ನು ಚರ್ಚೆಗೆ ಆಹ್ವಾನಿಸಿ, ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದ ನಾಯಕರು ವಿದೇಶಿ ಪ್ರಜೆಗಳಾದರೆ, ಇಲ್ಲಿ ಚರ್ಚೆ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ನಾನು ನೀವು ಯಾವ ದೇಶದ ಪ್ರಜೆಗಳು ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನೆ ಹಾಕಿ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ಇಕ್ಕಟ್ಟಿಗೆ ಸಿಲುಕಿಸಿದ. ಈ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ನೇರ ಪ್ರಸಾರದಲ್ಲಿ ವೀಕ್ಷಿಸಿದ ಅಲ್ಲಿನ ಪ್ರಜೆಗಳು ಸರ್ಕಾರದ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿದರು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಮೂಲನಿವಾಸಿಗಳ ಮತ್ತು ಜನಗಳ ಒತ್ತಾಯಕ್ಕೆ ಮಣಿದ ಬ್ರೆಜಿಲ್ ಸರ್ಕಾರ ಆರು ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ರದ್ದುಪಡಿಸಿತು. ಇದರಿಂದಾಗಿ 7.200 ಹೆಕ್ಟೇರ್ ಪ್ರದೇಶದ ಮಳೆಕಾಡು ಹಾಗೂ ಅರಣ್ಯದೊಳಗೆ ವಾಸವಾಗಿದ್ದ 20 ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗ ಹಿನ್ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗುವುದರಿಂದ ಪಾರಾದವು.
ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾದ ಸುಂದರ ಭೌಗೋಳಿಕ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಂದ, ಅಲ್ಲಿನ ಕಡಲ ತೀರಗಳಿಂದ, ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ಥಾಯ್ಲೆಂಡ್ ದೇಶ ಇತ್ತೀಚಿಗೆ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಮೂಲಕ ಜಗತ್ತಿನ ಗಮನ ಸೆಳೆದಿದೆ. 1980ರಿಂದ ಅಲ್ಲಿ ತೀವ್ರಗೊಂಡ ಉದ್ಯಮೀಕರಣದಿಂದ ವಿದ್ಯುತ್ ಬೇಡಿಕೆ ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು. ಈ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಥಾಯ್ಲೆಂಡ್ ಸರ್ಕಾರ 1982ರಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಬ್ಯಾಂಕ್ ಹಾಗೂ ಜಪಾನ್ ಸರ್ಕಾರದ ನೆರವಿನಿಂದ ಅಲ್ಲಿನ ಪ್ರಸಿದ್ದ ಕ್ವಾಯ್ ನದಿಗೆ 187 ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರದ ನಾಮ್ ಚೋನ್ ಎಂಬ ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಆರಂಭಿಸಿತು. ಈ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ಹಿನ್ನೀರಿನಲ್ಲಿ 75 ಕಿ.ಮಿ. ವ್ಯಾಪ್ತಿಯ ಅಭಯಾರಣ್ಯ ಹಾಗೂ ಆನೆಗಳು ಚಲಿಸುವ ಕಾರಿಡಾರ್ ಮುಳುಗುವ ಸಂಭವ ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು. ಜೊತೆಗೆ ಎರಡು ಸಾವಿರ ಕರೇನ್ ಎಂಬ ಮೀನುಗಾರಿಕೆಯನ್ನ ಕಸಬಾಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗವನ್ನು ಸಹ ಒಕ್ಕಲೆಬ್ಬಿಸಲು ಸರ್ಕಾರ ನೊಟೀಸ್ ಜಾರಿ ಮಾಡಿತ್ತು. ಈ ಅಭಯಾರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಪರೂಪದ ಪಕ್ಷಿ ಸಂಕುಲವಿದ್ದುದನ್ನು ಮನಗಂಡಿದ್ದ ಬ್ರಿಟನ್ ರಾಜಕುಮಾರ ಪ್ರಿನ್ಸ್ ಪಿಲಿಪ್ ಹಾಗೂ ಅವನ ಪುತ್ರ ಪ್ರಿನ್ಸ್ ಚಾರ್ಲ್ಸ್ ಅಭಯಾರಣ್ಯದ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಆರ್ಥಿಕ ನೆರವು ನೀಡಿದ್ದರು. ಇವೆಲ್ಲವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದ ಸರ್ಕಾರ ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಮುಂದಾದಾಗ ಅಲ್ಲಿನ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಸಂಘಟನೆ, ನಾಗರೀಕರು, ಪರಿಸರವಾದಿಗಳು ಪ್ರತಿಭಟನೆಗೆ ಮುಂದಾದರು. ಇವರುಗಳಿಗೆ ರಾಜಧಾನಿ ಬ್ಯಾಂಕಾಕ್‌ನ ಸ್ವಯಂ ಸೇವಾ ಸಂಘಟನೆ ನೆರವಿಗೆ ಬಂದಿತು. ನಾಮ್ಚೋನ್ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಮತ್ತು ಇದರಿಂದ ಸೃಷ್ಟಿಯಾಗುವ ಜಲಾಶಯದಿಂದ ಆಗುವ ದುಷ್ಪಾರಿಣಾಮಗಳ ಕುರಿತು ವಿಸ್ತೃತ ಅಧ್ಯಯನ ನಡೆಸಿ ವರದಿಯನ್ನ ಹೊರಜಗತ್ತಿಗೆ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿತು. ನಂತರ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ವಿರುದ್ಧ ಸ್ಥಳೀಯವಾಗಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಭಟನೆ ಎದುರಾದಾಗ ಥಾಯ್ಲೆಂಡ್ ಸರ್ಕಾರ ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಹಾಗೂ ಪ್ರಾಣಿ ಪಕ್ಷಿಗಳಿಗೆ ಮಾರಕವಾಗುವ ಯಾವುದೇ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿತು. ಥಾಯ್ಲೆಂಡ್ ನಾಗರೀಕರ ಈ ಹೋರಾಟ ನೆರೆಯ ಬರ್ಮಾ, ಕಾಂಬೋಡಿಯ, ಲಾವೋಸ್ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳ ನಾಗರೀಕರಿಗೆ ಸ್ಪೂರ್ತಿ ನೀಡಿತು.
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ವಿರುದ್ಧದ ಪ್ರತಿಭಟನೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾದದ್ದು 1946ರಲ್ಲಿ ಆರಂಭವಾದ ದೇಶದ ಪ್ರಥಮ ಹಿರಾಕುಡ್ ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಿರ್ಮಾಣದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ. ಅಲ್ಲಿನ ಸಂತ್ರಸ್ತರ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯನ್ನ ಪೊಲಿಸರು ಲಾಠಿಚಾರ್ಜ್ ಮಾಡುವುದರ ಮೂಲಕ ಹತ್ತಿಕ್ಕಿದರು. 1978ರಲ್ಲಿ ಬಿಹಾರದ ಸುವರ್ಣರೇಖ ನದಿಗೆ ಕಟ್ಟಲಾದ ಚಾಂಡಿಲ್ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಅನೇಕ ಹಿಂಸೆ ಸಾವು ನೋವಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಭಾರತದಲ್ಲೆ ಪ್ರಥಮ ಬಾರಿಗೆ ಒಂದು ಲಕ್ಷಕ್ಕೂ ಅಧಿಕ ಮಂದಿ ಸೇರಿ ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಿರ್ಮಾಣವನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿದರು. 1982ರಲ್ಲಿ 8 ಸಾವಿರ ಪ್ರತಿಭಟನಾಕಾರರು ಮತ್ತು ಪೋಲಿಸರ ನಡುವೆ ನಡೆದ ಘರ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿ ಪೋಲಿಸರ ಗುಂಡಿಗೆ ಮೂವರು ಬಲಿಯಾದರು. ಘಟನೆಯ ನಂತರ ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ನೀಡುವ ಪರಿಹಾರ ಕುರಿತಂತೆ ಸರ್ಕಾರ ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಪರಿಗಣನೆ ಮಾಡತೊಡಗಿತು.
ಇದಾದ ನಂತರ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ವಿರುದ್ಧ ವಿರೋಧ ಇವತ್ತಿಗೂ ಮುಂದುವರಿದುಕೊಂದು ಬಂದಿದೆ, ಪಶ್ಚಿಮ ಹಿಮಾಲಯದ ತೆಹ್ರಿ ಅಣೆಕಟ್ಟು ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಿನ ಪರಿಸರವಾದಿ ಹಾಗೂ ಮರಗಳ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಅಪ್ಪಿಕೊ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಹುಟ್ಟು ಹಾಕಿದ ನೇತಾರ ಸುಂದರ್ ಲಾಲ್ ಬಹುಗುಣ ಇವರ ಪ್ರಬಲ ವಿರೋಧದ ಫಲವಾಗಿ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿಲ್ಲ.
ಭಾರತದ ಪರಿಸರವಾದಿಗಳಿಗೆ ನೈತಿಕ ವಿಜಯವನ್ನು ಕೇರಳದ ಮೌನ ಕಣಿವೆಯ ಅಣೆಕಟ್ಟು ತಂದಿಕೊಟ್ಟಿತು. 1980ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ 120 ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರದ ಅಣೆಕಟ್ಟನ್ನು ಕೇರಳದ ಇಡುಕ್ಕಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಮೌನಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರ ನಿರ್ಮಿಸಲು ಹೊರಟಾಗ ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟದ ಜೀವ ಸಂಕುಲಗಳ ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಎಲ್ಲಾ ವರ್ಗದ ಜನರಿಂದ ತೀವ್ರ ವಿರೋಧ ವ್ಯಕ್ತವಾದ ಹಿನ್ನಲೆಯಲ್ಲಿ 1983ರಲ್ಲಿ ಅಂದಿನ ಪ್ರದಾನಿ ಇಂದಿರಾಗಾಂಧಿ ಯೋಜನೆಯನ್ನ ರದ್ದುಪಡಿಸಿದರು.
ಭಾರತದ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಅಧ್ಯಾಯವೆಂದರೆ ನರ್ಮದಾ ಬಚಾವ್ ಆಂಧೋಲನ. ಮಹರಾಷ್ಟ್ರ, ಗುಜರಾತ್, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯಗಳ ನಡುವೆ ಹರಿಯುವ ನರ್ಮದಾ ನದಿಗೆ ಕಟ್ಟಲಾಗುತ್ತಿರುವ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ವಿರುದ್ಧ ದನಿಯೆತ್ತಿ ನಿರಾಶ್ರಿತರ ಪರವಾಗಿ ಹೋರಾಡುತ್ತಾ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಾನ್ಯತೆಯನ್ನು ತಂದುಕೊಟ್ಟ ಕೀರ್ತಿ ಮೇಧಾ ಪಾಟ್ಕರ್‌ರಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ.
1985 ರಲ್ಲಿ 30 ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸಿನ ಮೇಧಾ ಪಾಟ್ಕರ್ ನರ್ಮದಾ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನಿಂದ ಮುಳುಗಡೆಯಾಗುವ ಹಳ್ಳಿಗಳ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಬಂದವರು, ಅಲ್ಲಿನ ಹಳ್ಳಿಗರ ನೋವು, ಆಕ್ರಂದನ, ಸರ್ಕಾರದ ಅಧಿಕಾರಿಗಳ ಶೋಷಣೆಯನ್ನ ಸಹಿಸಲಾರದೆ ನಿರಾಶ್ರಿತರ ಪರವಾಗಿ ಅಧ್ಯಯನ ಕೈಬಿಟ್ಟು ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ನಿಂತರು. ಸತತ 27 ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಮನೆ ಮಠ ತೊರೆದು, ಅವಿವಾಹಿತರಾಗಿ ಉಳಿದು ಹೋರಾಟ ನಡೆಸುತ್ತಿರುವ ಮೇಧಾರಿಂದ ಸ್ಫೂರ್ತಿ ಪಡೆದ ಅನೇಕ ಇಂಜಿನಿಯರ್‌ಗಳು, ವೈದ್ಯರು, ಸಾಮಾಜಿಕ ಸೇವಾಕರ್ತರು ಇವರ ಜೊತೆ ಕೈಜೋಡಿಸಿದ್ದಾರೆ.. ಈ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಅನೇಕ ಮಗ್ಗಲುಗಳಿದ್ದು ಆಸಕ್ತರು ಲೇಖಕಿ ಅರುಂಧತಿರಾಯ್ ರವರ “ದ ಗ್ರೇಟರ್ ಕಾಮನ್ ಗುಡ್” ಕೃತಿಯನ್ನು ಅವಲೋಕಿಸಬಹುದು. (ಪ್ರಕಾಶಕರು: ಇಂಡಿಯಾ ಬುಕ್ ಹೌಸ್-1999)
ಸಮಾರು 200 ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ಪಾದಯಾತ್ರೆ ಮಾಡಿ ನಿರಾಶ್ರಿತರ ಬವಣೆಗಳನ್ನ ಅರಿತ ಮೇಧಾ ನರ್ಮದಾ ಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿರುವ ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಬದುಕು ಕಟ್ಟಿಕೊಡಲು ನಡೆಸಿದ ಹೋರಾಟ ವಿಶ್ವಾದ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಯಾಗಿದೆ. ಇವರ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಮಣಿದ ವಿಶ್ವಬ್ಯಾಂಕ್ ಕೆಲವು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಆರ್ಥಿಕ ನೆರವನ್ನ ತಡೆಹಿಡಿತ್ತು.
ಸರ್ಕಾರದ ಸುಳ್ಳು ಮಾಹಿತಿಗಳು, ಪರಿಹಾರದಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾದ ವಂಚನೆಗಳು ಇವಲ್ಲವನ್ನೂ ಅಮೇರಿಕಾಕ್ಕೆ ತೆರಳಿ ವಿಶ್ವಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗೆ ಮನದಟ್ಟು ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟು ಬಂದ ದಿಟ್ಟ ಹೆಣ್ಣು ಮಗಳು ಈಕೆ. 
ಈಗ ನರ್ಮದಾ ಸರೋವರ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ಎತ್ತರವನ್ನು 63 ಮೀಟರ್‌ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಮಾಡಕೂಡದೆಂಬ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯನ್ನು ಗುಜರಾತ್ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ರವಾನಿಸಿರುವ ಮೇಧಾ ಪಾಟ್ಕರ್ ತಮ್ಮ ಹೋರಾಟವನ್ನು ಇಂದಿಗೂ ಮುಂದುವರಿಸಿ ಜಗತ್ತಿನ ಅನೇಕ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳ ಹೋರಾಟಗಾರರಿಗೆ ಮಾದರಿಯಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದಾರೆ.
ಜೀವನದಿಗಳ ರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ವಿರೋಧಕ್ಕೆ ಅಂತರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವೇದಿಕೆ ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟವರೆಂದರೆ, ಎಡ್ವರ್ಡ್ ಗೊಲ್ಡ್‌ಸ್ಮಿತ್ ಮತು ನಿಕೊಲಸ್ ಹಿಲ್ಡ್‌ಯಾರ್ಡ್. ಈ ಇಬ್ಬರು ಮಹನೀಯರು ಸೇರಿ 1984ರಲ್ಲಿ ರಚಿಸಿದ “ದ ಸೊಷಿಯಲ್ ಅಂಡ್ ಎನ್ವಿರಾನ್ಮೆಂಟಲ್ ಎಪೆಕ್ಟ್ಸ್ ಆಪ್ ಲಾರ್ಜ್ ಡ್ಯಾಮ್ಸ್” ಕೃತಿ ಪರಿಸರವಾದಿಗಳಿಗೆ ಆಧಾರವಾಯಿತು. ಈ ಇಬ್ಬರು ಲೇಖಕರು ತಾವು ಸಂಪಾದಕರಾಗಿದ್ದ “ದ ಎಕಾಲಜಿಸ್ಟ್” ಪತ್ರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಕೂಡ ನಿರಂತರ ಲೇಖನಗಳನ್ನು ಬರೆದು ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ಕ್ರೂರ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿಟ್ಟರು. ಇದರಿಂದಾಗಿ “ಇಂಟರ್‌ನ್ಯಾಷನಲ್ ರಿವರ್ ನೆಟ್ವರ್ಕ್” ಎಂಬ ಸಂಸ್ಥೆ ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬರಲು ಕಾರಣವಾಯಿತು.
ಈಗ ಜಗತ್ತಿನಾದ್ಯಂತ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಕುರಿತಂತೆ ಸರ್ಕಾರಗಳಿಗೆ ಇದ್ದ ಕುರುಡು ನಂಬಿಕೆ ಅಳಿಸಿಹೋಗಿದೆ. ಪರಿಸರದ ಬಗ್ಗೆ ಜಾಗೃತಿ ಮೂಡಿದೆ. ಸಣ್ಣದು ಸುಂದರ ಎಂಬ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಙ ಶೂಮಾಕರ್ನ ತತ್ವ ಅರಿವಾಗತೊಡಗಿದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಜೀವನದಿಗಳ ಮಾರಣ ಹೋಮಕ್ಕೆ ತಡೆಯುಂಟಾಗಿದೆ. ಇದು ಪೂರ್ಣ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಇನ್ನೂ ಸಾಧ್ಯವಾಗಿಲ್ಲ. ಕಮ್ಯುನಿಸ್ಟ್ ಪ್ರಭುತ್ವ ಇರುವ ಚೀನಾ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯನ್ನು ಹತ್ತಿಕ್ಕಿ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳನ್ನು ಸಮರೋಪಾದಿಯಲ್ಲಿ ಮುಂದುವರಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತಿರುವ ಬಗ್ಗೆ ಇತ್ತೀಚಿಗೆ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ಲೇಖಕ ಬ್ರಹ್ಮ ಚೆಲ್ಲನೀ ಅವರ “ವಾಟರ್: ಏಷ್ಯಾಸ್ ನ್ಯೂ ಬ್ಯಾಟಲ್‌ಗ್ರೌಂಡ್” ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಸವಿವರವಾಗಿ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಒಟ್ಟಾರೆ ಹಲವು ತ್ಯಾಗಮಯಿ ಜೀವಿಗಳಿಂದ, ಈ ನೆಲದ ಮೆಲಿನ ಅಕ್ಕರೆಯಿಂದ, ಇಲ್ಲಿ ನೆಲ ಜಲ ನಮ್ಮ ಪಾಲಿಗೆ, ನಮ್ಮ ಮುಂದಿನ ತಲೆಮಾರಿಗೆ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿವುದು ನಮ್ಮ ಪುಣ್ಯವಿಶೇಷವೆಂದೇ ಹೇಳಬೇಕು. ನಾವು ಜೀವನಪೂರ್ತಿ ಈ ಹೋರಾಟಗಾರರಿಗೆ ಚಿರಋಣಿಯಾಗಿರಬೇಕು.
(ಮುಗಿಯಿತು.)
ಜಗತ್ತಿನೆಲ್ಲೆಡೆ ಹರಿಯುವ ಜೀವನದಿಗಳಿಗೆ ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡುವ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯ ಕಿಡಿ ಹೊತ್ತಿಕೊಡಿದ್ದು, 1940ರ ದಶಕದ ಅಮೇರಿಕಾದ ಕ್ಯಾಲಿಪೋರ್ನಿಯಾದ ನೆಲದಲ್ಲಿ. ಅಲ್ಲಿನ ಕಾಡು ಮೇಡು ಹಾಗೂ ನದಿಗಳ ಕುರಿತಂತೆ ಅಪಾರ ಆಸಕ್ತಿ ತಾಳಿದ್ದ ಸಮಾನ ಮನಸ್ಕರ ಗುಂಪೊಂದು ಸಿಯೆರಾ ಕ್ಲಬ್ ಹೆಸರಿನ ಸಂಸ್ಥೆಯೊಂದನ್ನು ಜಾನ್ ಮ್ಯುಯರ್ ಎಂಬಾತನ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ (1892) ಆರಂಭಿಸಿತ್ತು.
ಜಗತ್ತು ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿಗೆ ಆಧುನಿಕ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವೊಂದೇ ಉತ್ತರವಲ್ಲ. ಹಾಗೆಂದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ದಿಡೀರ್ ಪರಿಹಾರಕ್ಕೆ ಯಾವ ಮಂತ್ರ ದಂಡ ಯಾರ ಬಳಿಯೂ ಇಲ್ಲ ನಿಜ. ಆದರೆ ನಾವೀಗ ನಮ್ಮ ಪೂರ್ವಿಕರು ನಡೆದು ಬಂದ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ನಾವು ಹಾದಿ ತಪ್ಪಿದ್ದು ಎಲ್ಲಿ ಎಂಬುದನ್ನ ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವುದರ ಮೂಲಕ ಉತ್ತರ ಹುಡಕಬೇಕಾಗಿದೆ. ನಮ್ಮನ್ನು ತಾಯಿಯಂತೆ ಪೋಷಿಸುತ್ತಿರುವ ನಿಸರ್ಗದಲ್ಲಿ, ಅದರ ಜೀವಜಾಲ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ನಮ್ಮೆಲ್ಲಾ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಪರಿಹಾರವಿದೆ. ಅದನ್ನು ಗ್ರಹಿಸುವ, ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಮನಸ್ಸುಗಳು ಬೇಕಷ್ಟೆ. ನದಿ ನೀರು ಕಲ್ಮಶವಾಗದಂತೆ ಕಾಪಾಡುವ, ಪ್ರವಾಹವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ, ಹೂಳನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟುವ ಬಗ್ಗೆ ನಮ್ಮ ಪೂರ್ವಿಕರು ಅನುಕರಿಸುತಿದ್ದ ಪದ್ದತಿಗಳತ್ತ ನಾವು ಗಮನ ಹರಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ.
ಅರಣ್ಯಕ್ಕಾಗಲಿ, ಅಲ್ಲಿನ ಪರಿಸರ ಅಥವಾ ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಬದುಕಿಗೆ ಧಕ್ಕೆಯಾಗದಂತೆ ಅರಣ್ಯದ ಕಿರು ಉತ್ಪನ್ನಗಳನ್ನು ನಂಬಿ ಶತಮಾನಗಳುದ್ದಕ್ಕೂ ಅದರ ರಕ್ಷಕರಂತೆ ಬಾಳಿದ್ದ ಇವರು ಈಗ ಅಕ್ಷರಶಃ ಅನಾಥರು. ಇವರನ್ನು ಅರಣ್ಯದಿಂದ ಹೊರ ಹಾಕಿದ ನಂತರ ಅರಣ್ಯ ಮತ್ತಷ್ಟು ನಾಶವಾಗಿದೆಯೇ ಹೊರತು ಉದ್ಧಾರವಾಗಿಲ್ಲ. ಈಗ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ ಅರಣ್ಯವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಹಕ್ಕನ್ನು ದಯಪಾಲಿಸಿದ್ದು ಯಾವ ಸರ್ಕಾರಗಳೂ ಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿಲ್ಲ. ಅರಣ್ಯದ ಕಿರು ಉತ್ಪನ್ನಗಳ ಜೊತೆ ಜೀವಿಸುವ ಹಕ್ಕನ್ನು ಬಿಳಿಗಿರಿರಂಗನ ಬೆಟ್ಟದ ಸೋಲಿಗರು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಪ್ರಥಮವಾಗಿ ಪಡೆಯುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಇವರ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ಕಳೆದ ನಲವತ್ತು ವರ್ಷಗಳಿಂದಲೂ ದುಡಿಯುತ್ತಿರುವ ಡಾ. ಹೆಚ್. ಸುದರ್ಶನ್‌ರವರ ಪರಿಶ್ರಮವಿದೆ. ಇವರಂತೆ ಹಲವಾರು ಸಮಾಜ ಸೇವಕರು ಒರಿಸ್ಸಾ, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ, ಹಾಗೂ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತಿದ್ದು, ಇವರಿಗೆ ದೆಹಲಿ ಮೂಲದ ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಮೀಸಲಾದ “ಡೌನ್ ಟು ಅರ್ಥ್” ಮಾಸಪತ್ರಿಕೆ ಬೆನ್ನೆಲುಬಾಗಿ ನಿಂತಿದೆ.
ಭಾರತದ ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಗ್ರಾಮಾಂತರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಹಲವಾರು ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಮಳೆ ನೀರನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸುವ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ವಿಧಾನಗಳಿವೆ. ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಜೋಧಪುರ, ಜೈಪುರ, ಜೈಸಲ್ಮೇರ್, ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಗ್ವಾಲಿಯರ್, ಮಹರಾಷ್ಟ್ರದ ಔರಂಗಬಾದ್, ದೌಲತಬಾದ್ ಮುಂತಾದ ನಗರಗಳ ಎತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿರುವ ಕೋಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಅಂದಿನ ರಾಜರು ಮಳೆ ನೀರು ಸಂಗ್ರಹಕ್ಕೆ ಮಾಡಿದ್ದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ಇಂದಿಗೂ ನಮಗೆ ಮಾದರಿಯಾಗಬಲ್ಲವು.
ಇವತ್ತಿಗೂ ತೃತೀಯ ಜಗತ್ತಿನ ರಾಷ್ಟಗಳಾದ ಭಾರತ, ಶ್ರೀಲಂಕಾ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ಬಂಗ್ಲಾದೇಶ ಮುಂತಾದ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿದಿನ ಕೋಟ್ಯಾಂತರ ಜನ ಹಸಿವಿನಿಂದ ನರಳುತಿದ್ದಾರೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಕೋಟ್ಯಾಧೀಶರ ಸಂಖ್ಯೆ ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತಿರುವುದು ನಮ್ಮ ಮಾಧ್ಯಗಳಿಗೆ ಹೆಮ್ಮೆಯ ಸುದ್ಧಿಯೇ ಹೊರತು, ನಮ್ಮ ಜನಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳ, ಯೋಜನೆಗಳ ನಿರ್ಮಾಪಕರ ಕೆನ್ನೆಗೆ ಹೊಡೆದಂತೆ ಬಿಹಾರ, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿನ ಆದಿವಾಸಿ ಮತ್ತು ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗ ಹಸಿವಿನಿಂದ ಸಾಯುತ್ತಿರುವುದು ಸುದ್ಧಿಯಲ್ಲ. ಇದು ಸುದ್ಧಿ ಮಾಧ್ಯಮಗಳ ಅಜ್ಙಾನವೊ, ಅಥವಾ ಅಸಡ್ಡೆತನವೋ ತಿಳಿಯಲಾಗದು.
ಇಂದಿರಾಗಾಂಧಿ ಬೃಹತ್ ನೀರಾವರಿ ನಾಲುವೆ ಯೋಜನೆ ಬರುವ ಮುನ್ನ ಅಲ್ಲಿನ ಜನತೆ ದೇಶಿ ತಂತ್ರಜ್ಙಾನ ಬಳಸಿ ಮಳೆನೀರನ್ನು ಶೇಖರಿಸಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಹಲವಾರು ರೀತಿಯ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಬೆಳೆ ತೆಗೆಯುತಿದ್ದರು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಜೋಳ, ಸಜ್ಜೆ, ಸಾಸಿವೆ, ಮೆಣಸಿನಕಾಯಿ, ಎಳ್ಳು ಮುಂತಾದ ಬೆಳೆಗಳಿದ್ದವು. ಹೀಗೆ ತಮ್ಮ ಅವಶ್ಯಕತೆಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ, ಹವಾಮಾನಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಆಹಾರ ಧಾನ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವಾವಲಂಬನೆ ಸಾಧಿಸಿದ್ದರು.
ಗುಜರಾತ್‌ನ ಕಛ್ ಮತ್ತು ಸೌರಾಷ್ಟದ ಮರುಭೂಮಿಗೆ ನೀರು ಒದಗಿಸುವ ಯೋಜನೆಯೆಂದು ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ನರ್ಮದಾ ನದಿಯ ಸರ್ದಾರ್ ಸರೋವರ್ ಜಲಾಶಯದ ನೀರು ಈವರೆಗೆ ನಾಲುವೆ ಕೊನೆಯ ಭಾಗದ ರೈತರಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಲ್ಲ. ನಾಲುವೆ ಪ್ರಾರಂಭದ ಅಚ್ಚುಕಟ್ಟು ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ 10 ಬೃಹತ್ ಸಕ್ಕರೆ ಕಾರ್ಖಾನೆಗಳು ಸ್ಥಾಪನೆಯಾಗಿದ್ದು, ರೈತರಿಗೆ ಕಬ್ಬು ಬೆಳೆಯಲು ಪ್ರೊತ್ಸಾಹಿಸಿವೆ. ಇದರಿಂದ ನಾಲುವೆ ಕೊನೆ ಭಾಗದ ರೈತರು ನರ್ಮದಾ ನೀರಿನಿಂದ ವಂಚಿತರಾದರು. ನದಿಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ನೀರು ದೊರಕುವ ಪ್ರಮಾಣಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ನಾಲುವೆಗಳ ಮೂಲಕ ನೀರು ಹರಿಸಲಾಗುವುದೆಂದು ಸರ್ಕಾರಗಳು ಸುಳ್ಳು ಹೇಳುವುದರ ಮೂಲಕ ರೈತರನ್ನು ವಂಚಿಸುತ್ತಿವೆ. ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಾಲುವೆ ಮುಂತಾದವುಗಳ ವೆಚ್ಚ ಮಿತಿ ಮೀರಿದಾಗ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ಕಣ್ಣೊರೆಸಲು ನಮ್ಮ ಜನಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳು ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರಗಳು ಇಂತಹ ಸುಳ್ಳಿಗೆ ಮುಂದಾಗುತ್ತವೆ.
ಭಾರತದ ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ ಕೇರ್ ಎಂಬ ಸಂಸ್ಥೆ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಗೋಧಿ ಮತ್ತು ಹಾಲಿನ ಪುಡಿಯನ್ನು ಪೂರೈಕೆ ಮಾಡುತಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಶಾಲಾ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಮಧ್ಯಾದ ಉಪಹಾರವಾಗಿ ಉಪ್ಪಿಟ್ಟು ಹಾಗು ಹಾಲನ್ನು ವಿತರಿಸಲಾಗುತಿತ್ತು. (1966 ರಿಂದ 1969 ರವರೆಗೆ 5, 6, ಮತ್ತು 7ನೇ ತರಗತಿಯಲ್ಲಿ ಓದುತಿದ್ದ ಈ ಲೇಖಕ ಕೂಡ ಇದರ ಫಲಾನುಭವಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ.)
ರೈತ ತನ್ನ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಯಾವ ಬೆಳೆಯನ್ನು ಯಾವ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯ ಬೇಕು ಎಂದು ನಿರ್ಧರಿಸುತಿದ್ದ. ಈಗ ಇವುಗಳನ್ನು ನೀರಾವರಿ ಇಲಾಖೆ ಇಲ್ಲವೆ ಸರಕಾರಗಳು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತಿವೆ.
ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಸದರ್ಲಾರ್ ಸಹಾಯಕ್ ಕಾಲುವೆಯ ಫಲಾನುಭವಿಗಳು ಕೂಡ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಶ್ರೀಮಂತ ಜಮೀನಿದಾರರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಇವರೆಲ್ಲಾ ನೀರು ಉಪಯೋಗಿಸಿದ ನಂತರ ಉಳಿದ ನೀರನ್ನು ಕಾಲುವೆ ಕೊನೆ ಭಾಗದ ಸಣ್ಣ ಹಿಡುವಳಿದಾರರು ಬಳಸುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಇಂದಿಗೂ ಜಾರಿಯಲ್ಲಿದೆ.